Szymała Jan (1889—1962), ksiądz rzymskokatolicki, kapelan wojskowy, powstaniec śląski.
Ur. 5 V w Dobrzeniu (Dobrzyniu) Wielkim na Opolszczyźnie, był najstarszym z siedmiorga dzieci Jana, rolnika, i Agnieszki z domu Tomal.
Po ukończeniu szkoły ludowej w Dobrzeniu Wielkim S. uczył się od 4 X 1902 w gimnazjum przy Domu (Zakładzie) Misyjnym Świętego Krzyża Zgromadzenia Słowa Bożego (werbiści) w Nysie. Dn. 4 IX 1908 wstąpił do tego Zgromadzenia i wyjechał do Domu św. Gabriela w Mödling koło Wiednia, gdzie ukończył dwuletnie liceum, odbył roczny nowicjat i podjął w r. 1911 studia teologiczne oraz filozoficzne w wyższym seminarium duchownym. Święcenia kapłańskie otrzymał 8 IX 1914 we Wrocławiu. Powołany w r.n. do armii niemieckiej, uczestniczył w pierwszej wojnie światowej jako sanitariusz na terenie Górnego Śląska, a następnie jako kapelan na froncie zachodnim, gdzie opiekował się jeńcami polskiego pochodzenia. Po zakończeniu wojny wrócił do Mödling, wystąpił jednak ze zgromadzania werbistów i na początku r. 1919 objął funkcję wikarego w Mikulczycach (pow. bytomski). W lutym t.r. został zaprzysiężony w konspiracyjnej POW Górnego Śląska. Od maja 1920 w Opolu uczestniczył w przygotowaniach do plebiscytu; działał w sekcji teologicznej Śląskiego Związku Akademickiego, a od października t.r. był członkiem Wydz. Kościelnego Polskiego Komisariatu Plebiscytowego. Jesienią t.r. wszedł w skład delegacji górnośląskiego duchowieństwa polskiego na rozmowy z przebywającym w Opolu wysokim komisarzem papieskim dla obszarów plebiscytowych, nuncjuszem apostolskim w Polsce arcybp. Achille Rattim. W trzecim powstaniu śląskim w r. 1921 służył w stopniu kapitana jako kapelan w oddziałach Stanisława Mastalerza, a od 22 VI t.r. w oddziałach Pawła Cymsa; wziął udział w operacji kędzierzyńskiej i bitwie o Górę św. Anny. Wszedł w skład (powołanego 8 VI) Wydz. Duszpasterskiego Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych.
Po zakończeniu powstania S. wstąpił 5 VIII 1921 do formowanego w Biedrusku pod Poznaniem 74. pp (od r. 1929 — 74. Górnośląski Pułk Piechoty), z którym wkroczył 26 VI 1922 do przyznanego Polsce Lublińca i odprawił tam mszę dziękczynną. Objął kapelanię wojskową przy tamtejszym kościele Świętego Krzyża (od 1 V 1926 paraf. wojskowa św. Michała Archanioła); pełnił też funkcję kapelana w Zakładzie Psychiatrycznym tamże. W Lublińcu zorganizował Miejskie Gimnazjum Koedukacyjne (Miejska Szkoła Wyższa, od r. 1926 Państw. Gimnazjum Męskie im. Adama Mickiewicza), w którym uczył religii (do r. 1932), oraz internat dla chłopców z Opolszczyzny (prowadził go w l. 1925—32), a także kurs przygotowawczy do nauki w polskim gimnazjum. Dzięki jego zaangażowaniu w l. 1927—9 wybudowano nowy budynek gimnazjalny. W r. 1931 otrzymał awans na starszego kapelana (majora). Od 1 IV r.n. był kapelanem lublińskich hufców harcerskich — męskiego i żeńskiego. Dn. 19 III 1938 został awansowany na dziekana (podpułkownika); podlegało mu duszpasterstwo w garnizonach w Lublińcu i Tarnowskich Górach.
Po wybuchu drugiej wojny światowej S. ze swoim Pułkiem wziął udział w kampanii wrześniowej. Dn. 17 IX 1939 przekroczył granicę z Rumunią i został internowany w obozie Călimăneşti; zorganizował tam szkołę dla dzieci oficerów i prowadził duszpasterstwo. Potem przedostał się do Francji, gdzie został szefem duszpasterstwa 3. DP, a po ewakuacji w r. 1940 do Wielkiej Brytanii kapelanem formowanej w Szkocji 4. Brygady Kadrowej Strzelców (od 9 X 1941 — 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa). Z powodu wieku zrezygnował jesienią 1942 z tej funkcji i był krótko w r.n. dziekanem (prawdopodobnie awansowano go wtedy na pułkownika) 1. dyw. panc. Po zakończeniu działań wojennych został w r. 1945 skierowany do Polskich Misji Wojskowych w Paryżu, a w sierpniu t.r. do Bad Oeynhausen w brytyjskiej strefie okupacyjnej, gdzie pełnił obowiązki delegata bp. Józefa Gawliny i był szefem duszpasterstwa polskiego. Dn. 20 VIII 1946 bp Gawlina nadał mu prawo używania rokiety i mantoletu kanonickiego. Latem t.r. odwiedził S. Polskę; wrócił następnie do Wielkiej Brytanii, gdzie został zdemobilizowany, po czym 19 XI przyjechał na stałe do kraju. Dn. 5 XII objął funkcje proboszcza parafii Wszystkich Świętych w Gliwicach i dziekana dekanatu gliwickiego. Od 5 V 1954 był proboszczem parafii św. Jacka w Bytomiu i dziekanem dekanatu bytomskiego; zasiadał też w Consilium Vigilantiae. W parafii reaktywował w r. 1955 Tow. św. Alojzego, a także wystawiał sztuki o treści religijnej; za tę działalność tamtejszy Wydz. Administracyjno-Karny Urzędu Miejskiego ukarał go grzywną. Zmarł 31 XII 1962 w Bytomiu, został pochowany 3 I 1963 na cmentarzu parafialnym; w pogrzebie, w którym uczestniczył bp Franciszek Jop, wzięła też udział kompania honorowa WP. S. był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1931), Krzyżem Niepodległości (1933), Śląskim Krzyżem Powstańczym (1947) i Złotym Krzyżem «Pro Ecclesia et Pontifice» oraz Medalem Pamiątkowym «Za wojnę 1918—1921», Medalem 3-go Maja (1925), harcerską Odznaką Honorową «Za zasługę» (1936) i Honorową Odznaką Plebiscytową (tzw. Krzyżem Plebiscytowym).
Imieniem S-y nazwano ulicę w Lublińcu.
Bytomski słownik biograficzny, Bytom 2004 (fot.); Ludzie spod znaku rodła. Biografie działaczy Związku Polaków w Niemczech, na Śląsku Opolskim, Opole 1992 II; O duszę polską. Wystawa historyczna o działalności duchowieństwa śląskiego w XIX i XX w., Kat. 1991 (fot.); Rybka R., Stepan K., Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935—1939, Kr. 2003; ciż, Rocznik oficerski 1939, Kr. 2006; Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, Kat. 1996; Snoch B., Górnośląski leksykon biograficzny, Kat. 2004; — Chałupczak H., Szkolnictwo polskie w Niemczech 1919—1939, L. 1996; Dubicki T., Żołnierze polscy internowani w Rumunii w latach 1939—1941, Ł. 1990 s. 252; Duszpasterstwo polskojęzyczne w Niemczech 1945—2005, Red. S. Bober, S. Budyn, L.—Hannover 2006; Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, Red. J. Ziółek i in., L. 2004; Hładkiewicz W., Ilciów A., Z problemów życia religijnego Polaków w zachodnich strefach okupacyjnych Niemiec w latach 1945—1949, w: W nieustannej trosce o polską diasporę, Gorzów Wpol. 2012 s. 381; Idzik T., Duszpasterstwo wojskowe w diecezji katowickiej w latach 1925—1939, Ustroń 2000; Kapała Z., Śląscy kapelani w Polskich Siłach Zbrojnych na obczyźnie, w: Wojskowa służba śląskich duchownych w latach 1918—1980, Kat. 1999 s. 80—2, 98—9; Kącki F., Udział duchowieństwa polskiego w powstaniach śląskich, „Chrześcijanin w Świecie” R. 13: 1981 nr 3 s. 17; Kosicki K., Duszpasterstwo wśród Polaków w Niemczech w latach 1945—1950, L. 1993; Kowalewski S., Ksiądz pułkownik Jan Szymała, czyli o potrzebie pamięci, „Lubliniecki Pam. Pedagog.” 1997 nr 2 s. 8—21 (fot.); Liman S., Polacy w Niemczech po II wojnie światowej, w: Polonia w Europie, P. 1992 s. 260—1; Losy inteligencji śląskiej w latach 1939—1945, Red. Z. Kapała, Bytom 2001 I; Lubos J., Dzieje Polskiego Gimnazjum w Bytomiu w świetle dokumentów i wspomnień, Kat. 1961; Markowiak L., Lublinieckie Gimnazjum w latach II Rzeczypospolitej 1922—1939, „Lubliniecki Pam. Pedagog.” 1994 nr 1 s. 14—15, 20—1 (fot.), s. 26, 40—3, 49—50, 74, 79, 83; Musialik W., W kręgu polityki i władzy. Polskie środowiska przywódcze górnośląskiego obszaru plebiscytowego z lat 1921—1939, Opole 1999; Nadolny A., Inspektorat Nauki Religii dla szkół polskich w Niemczech Zachodnich (1945—1950), „Studia Polonijne” T. 3: 1979 s. 207; Odziemkowski J., Służba duszpasterska Wojska Polskiego 1914—1945, W. 1998; Po ziemi naszej roześlem harcerzy… Z dziejów harcerstwa polskiego na Górnym Śląsku, Kat. 2007; Romejko A., Duszpasterstwo polonijne w Wielkiej Brytanii, Tor. 2002; Scheitza R., Kronika parafii Wielko Dobrzyńskiej w zarysie, Wr. 1934 s. 68; Wojskowa służba śląskich duchownych w latach 1918—1980, Red. Z. Kapała, J. Myszor, Kat. 1999 s. 35—6, 39, 80—2, 98—9; — Adamiec F., W kołowrocie historii. Wspomnienia, Opole 1987 s. 43; Duszpasterstwo wojskowe wobec działań zbrojnych II wojny światowej w świetle dokumentów i rozporządzeń biskupa polowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Oprac. A. C. Żak, M. Wesołowski, W. 2008 II; Gawlina J., Wspomnienia, Oprac. J. Myszor, Kat. 2004; Hajduk R., Pogmatwane drogi, W. 1976; Kapelani wrześniowi. Służba duszpasterska w Wojsku Polskim w 1939 r. Dokumenty, relacje, opracowania, Red. W. J. Wysocki, W. 2001; Korespondencja Augusta Hlonda i Józefa Gawliny w latach 1924—1948, Oprac. J. Myszor, Kat. 2003; Maczek S., Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918—1945, Edinburgh 1961; Mientki F., Bóg i ojczyzna. Wspomnienia kapelana Wojska Polskiego, Bydgoszcz 2000 s. 11, 13, 15, 17, 63, 92 (fot.), s. 96, 98, 139; Represje wobec duchowieństwa górnośląskiego w latach 1939—1956 w dokumentach, Oprac. K. Banaś, A. Dziurok, Kat. 2003; Rocznik oficerski za l. 1923, 1924, 1928, 1932, W.; Sosabowski S., Droga wiodła ugorem, Kr. 2013; Wspomnienia wojenne kapelanów wojskowych 1939—1945, Red. J. Humeński, W. 1974 (fot.); Wykaz duchowieństwa wojskowego oraz parafii, kościołów i kaplic wojskowych wyznania katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej na 1928 r., W. s. 19; toż na r. 1929, W. s. 20; toż na r. 1930, W. s. 21; — „Wczoraj, dzisiaj, jutro” R. 16: 1982 nr 1/2 s. 121—4, nr 4 s. 63—4; — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1963: „Tyg. Powsz.” nr 6, „Wiad. Urzęd. Kurii Biskupiej Śląska Opolskiego” nr 8 (J. Sossalla); — Mater. Red. PSB: Wydruk biogramu S-a ze strony internetowej, www.encyklo.pl (fot.).
Red.